Выступление Нафталиева Мардахая Нафталиевича    на фестивале языка джуури 28 сентября 2023г.

                                Һәр вәхт ишму хәјр бу. Имбурурузинә фестивал  “Зувун ҹуһури” ә вәхт ҹәрҝәмиⱨидһој ҹуһурһо әдәј ҝироштә. Ә һәммә шорә миⱨидһо, шорә салһо  расошит.
                           Ә мәⱨлумот ән ЮНЕСКО ҝиро хәлгһој дүнјо ә 5500   зувун әдәт ҝоф сохтә. Әз и зувунһо 400-ү  миданү бирә ә и нәзникиһо вир бошут. Ә дү ħофтә јә зувун  әдәј вир бирә.
                80% одомиһој ән дүнјо ә 80 зувун, мундәји 20% ә 470 зувун  әдәт ҝоф сохтә. Одомиһо әз диһһо ә кәлә шәһәрһо рафтәнүт вә зувун хуштәрә вир сохтәнүт.
                 Кәлә дәвләтһо һәмишә  ҹәħти сохдәт ки, һәммә одомиһој ән дәвләт ә јә зувун ҝоф сохут. Зувун хүштәрә вир сохтәнијо хәлг хүштәнүш вир бирә. Ә һәчирәво әз руј хори амбарә зувунһо вә ә пәсәшү амбарә хәлгһо вир бирәт.
                  Ә Россија 136 зувунә әзини тәрси. Зувун – ҹуһуриш әз и зувунһо јәкини.  Хуби ки, ә Россија ихтијор дорәт һәр хәлг ә хәјол зувун хүштә бу.
                  Амбар әдәм шори вә разијәти сохтә ки,  Герман Захаријајев хәјли вәхти вәхүшти ә сәр ән и кор. Сүфтә әри ә видео дәниширә нубоһој ҹуһури кәширәмбиримҝә, имуһој ә чәнд шәһәрһој дүнјо әри зувун ҹуһурирә вәмухтә классһо вәкундә омори, әз товунәј култура вә зувун ҹуһури фестивалһо  вә конкурсһо әдәј ҝировундә оморә, плакатһо ħәзүр сохтә омори, әләфбиһо, китобһо, лүгәтһо  дәфүс бири. Мә һәлә ә ҝозитһо вә журналһо, ә интернет вәбирәнијо статјаһорә нәс ҝуфтирәнүм.

                               Һәммәј ән и сохтә оморијо вә сохтә оморәнијо корһо ә рәħбәрјәти ән  Герман Рашбилович Захарјаевәво бири. Әри ән и кор вә сохтәнијо үзкә никиһојҝә ҝиро әри ән у әз Худо  ҹунсоги, ә сәр ҝирдәнијо  һәр корһојү кумәк бирәјирә әдәм хостә.  

                             Әдәјм винирә ки, әри зувун имурә доштә сохтә оморијо корһо кәм нисти. Омо  ә и кор хәлг иму  амбарә кумәки миданү сохтә. Әз дәс ки вәромоҝә бијо ә хунәј хүштә ә  ⱨәјилһорәво ә ҹуһури ҝоф сохут.                           
                             Имуһој мәрә војистәни әз ә дәфүс ħәзүр һистијо китобмә - “Ҝуфтирәһој бәбәһо”  овсунәһо хунум.

ДӘС МӘ ХУТӘ БИРИ

дәвр Николај, ә Гүбә, ә ҹуһурһо јә  ⱨоширә
мәрд зивисти. У сәħиб пул-мол, бог-богчә бири. Ә һичиш миħтоҹи нә бири и одомәрдә. Ә шәһәр Гүбә, ә диһһо әмбарә дустһо-тонишһо бири јүрә, ә әмбари ән уһорәво дод-вәстод сохти.

Јә руз и мәрд  ә јә Диҝәһ ә ҝәндүм вәсторә рафти. И ҝәндүм фурухтәҝориш ләп хуб шинохти јүрә, дод вәстод үшү амбар бири.

Ҝәндүмә кәширә бәгдә и мәрд әз сәр нәкәширә кисә јә мүшт ҝәндүм вәҝүрди, докунди ә сәр кисәј хүштә. Ҝәндүм фурухтәҝор винири, ҝуфтири: “Мә түрә шинохтәнүм, түрә ә һичиш миħтоҹи нисти. Омо, и корә ә сәр нә офторум. Әҝәр михостиҝә мә чәнгәдә војист ҝәндүм мидорум түрә, әхи ә ⱨәрәјму ħүрмәт дәри”.

И мәрд әз ⱨәјб гирмизи бири, ҹовоб дори ки, чү сохум, бирор, дәс мә хутә бири.

ДӘДӘЈ МИРО ħӘЈВОТӘ, ҺОВОЛОЛИ

әвлһо ҹуһурһој Гүбә һәминониш, зимустуш һүзүм сухундәт. Кирә ҝуҹү расириҝә, пулү бириҝә һүзүмә вәстори, кирә пул нә бириҝә хүштәнијү рафти ә вишә әри һүзүм.  Ә хәрәво, ә киршәрово, ә кул хүштә овурдәт һүзүмә.

Јә сал ә Гүбә зимусту сәхт хиник әдәнбу ҝироштә. Һүзүм овурдәш лап чәтин бу. Ħәјвот әз торик-товуши ә вишә рафтәбу ки, торики нәҝүрдә воҝоштә данү.

Руз вәрастәбу, һово торик бирәбу, ħәјвот оморә нәс вәдирәморәнбу. Дәдәшү амбар дүләпәсә бу. Әхи јә тәкә хәләфү, имидүни  ħәјвот!

Зән, ә хиники нәдәниширә, вәдирәмо појист ә пишој хунә, әри кук хүштәрә ҝузәт сохтә. У јә хәјли ҝузәт сохт. Ħәјвот нә омо ки, нә омо. Хиники омон-әвир зәнә вәчи. Дијә әри ә  буру појистә ҝуҹү нә раси. Зән дәсһорә ә јәки совустә-совустә: “Дәдәј миро ħәјвотә, һово лоли” – ҝуфтирә, дарафт ә хунә.

Ҹун ширинә чини.

ГӘҺР ОМОРӘНИҜӘ ТҮРӘ, ОВИШ НӘЗНИКИ, ДОħОРИШ

 мәсәл кәј ⱨәмәл омориҝә ҝуфтирә чәтини, чунки ҹуһурһој Гафгаз амбари вәхтһо ә сәр догһо зивистәт.

       Ә Гилготиш, ә Гүбәш ҹәⱨмәт иму ә нәзники доħор Бәⱨәз вә ә гирог никәрәј Гудјал зивистәт. Овиш, доħориш нәзник бири.

Һәвәлһо ә никәрәј Гудјал амбарә ов дәбири, сајлһо амбар омори. Бири ки, әз һәрчү ҝири ⱨоси бирәҝор, әз зиндәҝуни хүштә визор оморәҝор  хүштәрә ов дори, јә новҝә әз доħор дәшәнди.

Миданү бирә “ов нәзники” ҝуфтирәнки, әдәт әри ⱨоси бирәҝор мәсләħәт норә ки, ħүршү нүшү ҝуфтирә,  ов хуру, дүл хүштәрә сәрин соху.

Омо,  “доħориш нәзники” ҝуфтирәнки, и вариант дуз нәс бирә.

Ҹәⱨмәт Гүбә данустәни ки, чәнд-чәнди одомиһо, хүштәрә әз доħор Бәⱨәз дәшәндәрәво ә ҹун хүштә гәст сохтәт.

Имбу ҝуфтирә ки, Һәлә ә Гилгот  (бәлкә әз у пишо) и ҝоф ә гәд ҹәⱨмәт иму чәрх хурди.

МӘ ӘДӘМ ӘЗ ОДОМИҺО ҜОФ СОХТӘ

әнуко Овроһом Дарам (монуħоту ковут) әз ħүрмәтлүјә мәрдһој ән Губә јәки бу. Ҹиҝәј ҝоф хүштәрә данүстәҝор, ә ҹојиләво ҹојил, ә оһиләво оһил бу. Ә тән вокундә, ә сәлигә ә у тој офтә чәтин имбисто. Ихтилотһојүрә ә ħәвәсово ҝуш доштәнбирим. Ә хубә ҹиҝәһош кор соти.

Ә пишој чојчи Јәⱨәҝү Сосун Јәшәⱨијо (монуħоту  ковут) бәдрәһој омбуру овурдәбүрүт, әри фурүхтә. Һәмишәкирә хуно, ә мәħәләј чојчи хәјли одоми нүштәбу. ħәнуко јә бәдрә омбуру вәсто, овурд, но ә миҝлә, ҝуфти ә һәммә: “вәҝирит, омбуру хурит”. Һәммә разилуги сохт. Бәгдә  ħәнуко ә зарфотәво пүрси: “Јә одоми чәнд омбуру миданү хурдә, бу?” Јәки әз нүштәҝорһо муҝу: “Мә јә бәдрә омбурурә михурум”.

ħәнуко дәниши ә сифәтү, ҝуфти: “Мә әдәм әз одомиһо ҝоф сохдә, бала”.

ГОРИНӘЈ МӘШӘДИ МӘҸИД

                                                                       Мәшәди – ә шәһәр Мәшһәд ән Ирон әри ә
                                                  говрәј имом Рза сәрзәрә рафтәнијо шоⱨијә
                                                       мусурмурә дорә оморәнијо нуми.                                                                                                     

1918-мүн сал ħүкмот  Демократијаји ән Азәрбајҹан вәчарустәнҝә ләшкәр ән түркһо ә Гүбә дироморәт.   
                Јә руз сәрвор гушун ән түркһо әз Мәшәди Мәҹид ҝуфтирә јә мәрд  Гүбәји (Гәләји) пүрсири: “Ә у тараф никәрә киһо зивистәнүт?” Мәшәди Мәҹид ҹуһурһорә нәс  хостәнбу,  ҹовоб дори ки: “Ә унҹо зивистәҝорһо әз әрмәниһош хәрәбтә одомиһојүт”.

Ҹовоб  мәшәди туркә хош нә омори. Урә војисти дузирә дану. У һорој зәри дү салдатә, ҝуфтири: “Овдуниһошмурә дәҝиш мисохит, гиногә  хуно мирајт ә у диһ, мәмухит ә унҹиҝә киһо зивистәнүтҝә вә чүтами одомиһојүтҝә”.

Салдатһо шәħәнҝум оморәт ә диһ ҹуһурһо, јә дәрә куфтәт, куфтирәт иму әз рәħ мундәјм, шәви, рафтә нәстаним, миданитҝә имурә јәшәви гиног дорит”.

Ҹувурһо һәмишә Овроһом Овејнурә хуно гиногхоһ бирәт. Сәħиб ән и хунәш оморәҝорһорә ә хушә сифәтәво гобул сохти, әз бирә, нәбирәј хүштә әришү јә хубә сифро вокунди. Гиногһо ә хисирә дәрафтәнҝә винирәт ки, ә дувор Мәген-Довит вәри. Ә сәр офторәт ки, иһо ҹуһурут.

Сәбәħмундә сәħибхунә чој-нун гиногһорә дори вә ә ħүрмәтәво рәħ сохти үшүрә.

Салдатһо оморәт, чү бириҝә, чү винирәтҝә, һистирә хуно ҝоф сохтәт әри сәрвор хүштә. Сәрвор һорәј зәри Мәшәди Мәҹидә, ә ħүршәво ҝуфтири:

– Түрә һич әз у руш тү ⱨәјб оморәни?! Мәрә фурмундәј! Ә у тарафиҝәј никәрә зивистәнијо одомиһо - ҹувурһојүт, бирорһојмунут. Тү бүхтүнкори, ә нум мәшәдији нәⱨ, ә мүрдә лојигә одомини.

Ә приказ ән сәрворәво мәшәдирә ә горинә вәкоширәт.

Ә торих,  ҹувурһорә нәхостәҝорһо – һомонһо амбар бири. Ә кумәки Худорәво, ә вәкәндә чолһој хүштә һә үшү дәрафтәт. Мәшәди Мәҹидиш әз уһо јәкини.